ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ένθετο Καθημερινής 3-4-2005

BIAΣ ΛEIBAΔAΣ

Τον Γενάρη του 1955, πριν από την επίσημη έναρξη του Αγώνα, συνελήφθησαν οι πρώτοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ που μετέφεραν όπλα με το πλοιάριο «Aγιος Γεώργιος». Κρατήθηκαν στις κεντρικές φυλακές στη Λευκωσία. Οι Aγγλοι δεν περίμεναν ότι αυτή η ενέργεια θα είχε συνέχεια, όταν όμως άρχισε ο αγώνας και ο αριθμός των πολιτικών καταδίκων αυξάνονταν (τρομοκράτες μας αποκαλούσαν), πήραν αυστηρά μέτρα ασφάλειας.

Οι δεσμοφύλακες, Eλληνες και Τούρκοι στην αρχή, ενισχύθηκαν από ένα λόχο Aγγλων στρατιωτών που στρατοπέδευε μέσα στις φυλακές. Οι Τούρκοι δεσμοφύλακες μάς φοβόντουσαν, γιατί δεν υπήρχε ασφαλής τόπος στην Κύπρο για τους συνεργάτες των Aγγλων. Οι Eλληνες δεσμοφύλακες υπήρξαν το μέσο επικοινωνίας μας με την ΕΟΚΑ. Μετέφεραν επιστολές από και προς την οργάνωση και βοηθούσαν στις αποδράσεις.

H σκέψη στην απόδραση

Από την πρώτη στιγμή που μπαίναμε στις φυλακές, η σκέψη μας ήταν στην απόδραση. Oταν ο πρώτος αγωνιστής απέδρασε με τη βοήθεια του οδηγού του αυτοκινήτου των σκουπιδιών, ο κυβερνήτης των φυλακών έγινε έξαλλος. Αύξησε τις φρουρές και τους ελέγχους αφού δεν ήξερε πώς ακριβώς δραπέτευσε. Ο επόμενος, δραπέτευσε κρυμμένος στο κοφίνι που μετέφεραν τρόφιμα. Aλλοι παρίσταναν τους τρελούς για να μπορέσουν να μεταφερθούν έξω για θεραπεία και να δραπετεύσουν, άλλοι σκαρφίζονταν διάφορους τρόπους.

Τελικά 14 αγωνιστές απέδρασαν από τις φυλακές με διάφορους τρόπους.

Οι Aγγλοι είχαν θωρακίσει πλήρως τις φυλακές. Παρατηρητήρια με στρατιώτες φρουρούς είχαν εγκατασταθεί σε πολλά σημεία, με ισχυρότερο εκείνο που βρισκόταν πάνω από τον χώρο της κρεμάλας. Δεν υπήρχε σημείο μέσα στον χώρο των φυλακών που να μην επιτηρείται.

Σαν θα μας παίρνουν

Οι τραγικότερες στιγμές των φυλακών ήταν οι εκτελέσεις. Oταν οι δυο πρώτοι αγωνιστές, Καραολής και Δημητρίου, επρόκειτο να εκτελεσθούν, δεν μας άφησαν να βγούμε στην αυλή ή να πάμε στην εργασία στα εργαστήρια των φυλακών. Μας έκλεισαν μέσα στα κελιά όλη τη μέρα. Γνωρίζαμε ότι μερικά μέτρα από μας, ο συναγωνιστές μας επρόκειτο να εκτελεσθούν, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτε.

Κοντά στην αγχόνη και στα κελιά των μελλοθανάτων, υπήρχαν τα κελιά των καταδικασμένων σε θάνατο ή γνωστών στελεχών της ΕΟΚΑ, που κρατούσαν κάτω από ειδική επίβλεψη. Αυτοί παρακολουθούσαν τις κινήσεις στον χώρο της κρεμάλας και μας ενημέρωναν. Ο μελλοθάνατοι μάς μήνυσαν: «Σαν θα μας παίρνουν να τραγουδάτε τον Εθνικό μας Yμνο». Βάλαμε τα δυνατά μας κι αρχίσαμε να τραγουδούμε τα τραγούδια της ΕΟΚΑ, με όλη τη δύναμη της φωνής και της ψυχής μας. Μόλις ακούστηκε το μήνυμα «τους παίρνουν» αρχίσαμε να τραγουδούμε τον Εθνικό Yμνο, να τελειώνουμε και να ξαναρχίζουμε από την αρχή, ώρα πολλή. Φωνές δυνατές, παράτονες, βραχνές, να τραγουδάμε με τη δύναμη της ψυχής μας, να εκφράζουμε τον πόθο μας για λευτεριά, να νοιώθουμε περήφανοι για τη θυσία των παιδιών της ΕΟΚΑ, για μια Κύπρο λεύτερη, Ελληνική!

Στις φυλακές του Hνωμένου Bασιλείου

Λίγες μέρες μετά την εκτέλεση τριών αγωνιστών τον Σεπτέμβριο του 1956, ένα απόγευμα, δυο δεσμοφύλακες φώναξαν έξι ονόματα συναγωνιστών μας. Πήγαν στα γραφεία και σε λίγο τους βλέπαμε να βγαίνουν έξω από τις φυλακές χωρίς να ξέρουμε πού τους πήγαιναν. Ξεσηκωθήκαμε όλοι και αρχίσαμε να φωνάζουμε κάτω από τα γραφεία του κυβερνήτη των φυλακών, απαιτώντας να τους φέρουν πίσω. Eπειτα από αρκετή ώρα, ήλθε ο υποδιευθυντής των φυλακών, που μιλούσε Ελληνικά, και μας ανακοίνωσε ότι θα μεταφερθούν στις φυλακές του Ηνωμένου Βασιλείου, για μεγαλύτερη ασφάλεια.

Ιάκωβος Πατάτσος

Oταν τέσσερις μήνες αργότερα φώναξαν άλλους εννέα συναγωνιστές μας, μεταξύ των οποίων και εμένα, γνωρίζαμε τι θα συμβεί, αποχαιρετήσαμε με το χέρι τους άλλους χωρίς κανένα φόβο. Απλά πηγαίναμε προς το αναμενόμενο.

Δεμένοι με χειροπέδες μπήκαμε στο αεροπλάνο και παραμείναμε δεμένοι συνεχώς μέχρις ότου μπήκαμε στο κελί των αγγλικών φυλακών. Μας βάλανε σε «κλούβα», ειδικό αυτοκίνητο με μονά κελιά, που χρησίμευε για τη μεταφορά των σκληρών εγκληματιών. Oταν φθάσαμε στις φυλακές Wormwood Scrubs του Λονδίνου είχε βραδιάσει και δεν είδαμε κανέναν. Oταν άνοιξαν οι πόρτες την επομένη, αντικρίσαμε τους άλλους έξι συναγωνιστές μας που έφθασαν εκεί λίγους μήνες πριν. Μαζί με αυτούς συναντήσαμε και τρεις Ιρλανδούς αγωνιστές της ΙΡΑ με τους οποίους γίναμε φίλοι από την πρώτη στιγμή. Aλλωστε πολεμούσαμε τον ίδιο εχθρό για τη λευτεριά της πατρίδας μας.

Eγώ για την πατρίδα μου

Oταν οι πρώτοι συναγωνιστές έφθασαν στις φυλακές, οι δεσμοφύλακες οργάνωσαν τους κατάδικους του κοινού ποινικού δικαίου, για να τους λυντσάρουν. Στο ισόγειο υπήρχε ένας μεγάλος διάδρομος που χρησίμευε και σαν εστιατόριο, όπου τρώγαμε. Οι Κύπριοι είχαν τοποθετηθεί στην άκρη αυτού του μεγάλου διαδρόμου και δίπλα τους το τραπέζι των Ιρλανδών. Oταν ένα μεσημέρι ήλθαν οργανωμένοι και απειλητικοί εναντίον των συναγωνιστών, μπήκαν στη μέση οι Ιρλανδοί και τους φώναζαν ότι πρέπει «να περάσετε πάνω από τα πτώματά μας για να αγγίξετε τους Κύπριους». Ταυτόχρονα οι έξι αγωνιστές δεν περίμεναν τους οργανωμένους να τους πλησιάζουν. Προχώρησαν οι ίδιοι προς αυτούς. Eνας τους φώναξε: «εγώ θα πεθάνω για την πατρίδα μου, εσείς για ποιο πράγμα θέλετε να πεθάνετε;»

Ανέκοψαν το βήμα οι εγκληματίες, πριν περάσουν δύο λεπτά είχαν εξαφανισθεί, όταν αντελήφθησαν την αποφασιστικότητα των αγωνιστών. Μέχρι τον Σεπτέμβρη του 1957 είχαμε γίνει είκοσι οι εξόριστοι στις αγγλικές φυλακές.

Στις φυλακές είχαμε επισκέψεις από την αριστερή πτέρυγα του εργατικού κόμματος, υπό τη ηγεσία του Anurin Bevan. Eπαιρναν καταθέσεις για τα βασανιστήρια στην Κύπρο, τα οποία παρουσίασαν στη Βρετανική Βουλή και τα συζήτησαν λεπτομερώς. Η εβδομαδιαία εφημερίδα τους HERALD TRIBUNE, για τέσσερις βδομάδες αφιέρωνε ολόκληρη την πρώτη σελίδα της στις συζητήσεις για τα βασανιστήρια.

Oταν καταλάγιασε ο θόρυβος, μας χώρισαν σε δύο ομάδες των δέκα αγωνιστών. Η μια κατευθύνθηκε στις φυλακές του KENT, κοντά στο Λονδίνο και η άλλη στις φυλακές WAKEFIELD, 300 μίλια μακριά από το Λονδίνο. Με την ομάδα αυτή ήμουν και εγώ. Το μεσημέρι συναντήσαμε άλλους τρεις Ιρλανδούς αγωνιστές της ΙΡΑ. Ακόμη ένας σπουδαίος αγωνιστής εκρατείτο απομονωμένος, ως άκρως επικίνδυνος και τον συναντούσαμε μόνο κάποιες Κυριακές.

Η ίδια σκηνή με εκείνη του Λονδίνου, με τους οργανωμένους από τους δεσμοφύλακες να μας λυντσάρουν. Μαζεύτηκαν οι Ιρλανδοί, ήλθε και ένας Aγγλος που βοήθησε την ΕΟΚΑ στην Κύπρο και καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλακή, στάθηκαν μπροστά. Από την όλη μας στάση που δείξαμε, μας φοβήθηκαν και αποχώρησαν ενώ αργότερα μας σέβονταν. Ενώ αρχικά οι δεσμοφύλακες μάς έβριζαν, αργότερα μάς σέβονταν και συζητούσαν σοβαρά μαζί μας αποδεχόμενοι τον αγώνα μας. Κανένας δεν δοκίμασε ποτέ να βλάψει κάποιον από μας.

Πάλι απόδραση

Πρώτη μας σκέψη ήταν και πάλιν η απόδραση. Το «σύνδρομο των ψηλών τοίχων», όπως το αποκαλούσαν οι Ιρλανδοί. Αυτή τη φορά ένας Κύπριος φοιτητής, που είχε αδελφό στις φυλακές μαζί μας, ανέλαβε την επικοινωνία με τους Ιρλανδούς επαναστάτες. Πήγε στην Ιρλανδία και κατέστρωσαν σχέδια μαζί με την οργάνωσή τους. Κατά την επιστροφή του από την Ιρλανδία. Κατά το δεύτερο ταξίδι οδηγούσε μηχανάκι για το Λονδίνο και στον δρόμο ένα φορτηγό του ανέκοψε το δρόμο και σκοτώθηκε. Ο οδηγός του φορτηγού ήταν δεσμοφύλακας στις φυλακές όπου μέναμε, γι' αυτό το αποκαλέσαμε δολοφονία, όπως φάνηκε αργότερα και από άλλα στοιχεία.

Στο μεταξύ, οι εξόριστοι στις Βρετανικές φυλακές είχαν γίνει τριάντα ένας. Οι δέκα είχαν μεταφερθεί στις φύλακες του PERTH της Σκωτίας και ένας στις φυλακές του ISLAND OF MAN, από όπου μεταφέρθηκε στις φυλακές του KENT, μετά από απεργίας πείνας.

Αποκαταστήσαμε τις επαφές μας και τον Δεκέμβριο του 1958 ορίσαμε ως ημερομηνία απόδρασης την 12η Φεβρουαρίου 1959, που συνέπεσε να είναι η επομένη της υπογραφής των συμφωνιών της Ζυρίχης. Παρόλα αυτά η απόπειρα έγινε και μπόρεσε να αποδράσει μόνον ένας Ιρλανδός, ο οποίος ακόμη και σήμερα καταζητείται από τις Αγγλικές αρχές για να εκτίσει τη ποινή του.

Λίγες μέρες μετά την υπογραφή των συμφωνιών, μας συγκέντρωσαν όλους στις φυλακές του Λονδίνου και στις 13 Μαρτίου 1959 αναχωρήσαμε για τη Ρόδο οι 16 και για την Κύπρο οι 14. Yστερα από δύο χρόνια και πέντε βδομάδες, αντίκριζα τον γαλανό ουρανό της πατρίδας, με συγκίνηση και περηφάνια. Κερδίσαμε έστω και την κολοβή ανεξαρτησία με τους δικούς μας αγώνες και θυσίες. Στη Κύπρο τα κρατητήρια και οι φυλακές είχαν ανοίξει δέκα μέρες πριν και όλοι αφέθησαν ελεύθεροι.

Aριθμητικά

Στις φυλακές κρατήθηκαν 1.104 άτομα, με μικρές ή μεγάλες καταδίκες φυλάκισης. Για καταδίκες μέχρι δύο βδομάδες δεν μεταφέρονταν στις Κεντρικές Φυλακές για να εκτίσουν την ποινή, αλλά παρέμεναν στα διάφορα αστυνομικά κρατητήρια. Από αυτούς 820 αγωνιστές ήταν ενήλικες, 284 ανήλικες. Οι γυναίκες κατάδικοι έφθασαν τις 76.

Σε θάνατο είχαν καταδικασθεί 42 άτομα, των οποίων όμως η ποινή μετατράπηκε σε ισόβια, πέραν των εννέα που εκτελέσθηκαν στην αγχόνη. Σε ισόβια φυλάκιση καταδικάστηκαν 43 άτομα. Για σκοπούς τιμωρητικούς, μεταφέρθηκαν στις Αγγλικές φύλακες 31 άτομα και παρέμειναν εκεί μέχρι τις 14 Μαρτίου 1959, οπότε γύρισαν στην Κύπρο με την αμνηστία οι 16 και οι 14 μεταφέρθηκαν εξόριστοι στη Ρόδο μέχρι την ανακήρυξη της Δημοκρατίας το 1960.

Σ' όλο το διάστημα του αγώνα, στις πόλεις στα χωριά, στα βουνά, στις φυλακές και στην εξορία, ζήσαμε στον χώρο της εθνικής και ψυχικής Ανάτασης. Ούτε στιγμή δεν θόλωσε τα μάτι της ψυχής, μα πάντα στέκονταν ακοίμητο, αλύγιστο, ολόρθο στους σκοπούς του αγώνα. Ακοίμητοι φρουροί, ταγμένοι να φυλάμε τις Θερμοπύλες της δικής μας ψυχής, να μη μπει μέσα ο εχθρός να αλώσει. Να μη μειώσουμε το όνομα του αγωνιστή της ΕΟΚΑ.

Ψηλαφίσαμε τα ανώτατα σύνορα της Ιδέας, για μια μοναδική κι ανεπανάληπτη στιγμή στη ζωή μας. Ποτέ πια δεν θα μπορέσουμε να νοιώσουμε αυτά που μας κράτησαν ζωντανούς δεμένους με τον σκοπό του Αγώνα, χωρίς τα βλέφαρα της κούρασης να βαρύνουν μέσα μας ούτε για μια στιγμή.

Η Ελληνική Ιστορία ας κρίνει τον Αγώνα μας.