13-17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944: Η ΝΕΚΡΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ(1)

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ.

Το βράδυ της 15^ης Σεπτεμβρίου 1944 ο Διοικητής της 3^ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης φθάνει στον Μελιγαλά, όπου οι δυνάμεις των ταγμάτων ασφαλείας έχουν παραδοθεί μετά από διήμερο μάχη με το 8^ον και 9^ον Σύνταγμα του ΕΛΑΣ.

Στις 16 Σεπτεμβρίου 1944, η εφημερίδα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ(ΚΚΕ) «Ελεύθερη Μεσσηνία» γράφει για τα γεγονότα [1]:

«Ο Μελιγαλάς είναι τώρα στα χέρια μας. Το φρούριο που οχύρωσαν Γερμανοί και προδότες και το νομίζανε για απόρθητο, δεν μπόρεσε ούτε και αυτό να αντέξει στην ακατάβλητη ορμή, την αποφασιστικότητα την τόλμη και την αυτοθυσία των ανταρτών μας. Και τούτη την φορά δείχθηκε σ’ όλον τον κόσμο πως ο ΕΛΑΣ μας ήταν, είναι και θα μείνει ανίκητος και πως η λέξη τούτη δεν είναι κούφιος λόγος μα πράξη σπαρταριστή και ολοζώντανη. Το κεφαλοχώρι της Οιχαλίας που είχανε δηλητηριάσει και παρασύρει με την προπαγάνδα τους τα χτήνη του ντόπιου φασισμού, οι Περωτίδες και οι Χριστόφιλοι, καθώς και όλη η γύρω περιοχή πού στέναζε και υπέφερε κάτω από την ταγματασφαλήτικη τυραννία, τώρα πια λευτερώθηκε. Και τους δίνεται έτσι η ευκαιρία μαζί με το ξεφάντωμα της λευτεριάς να ιδούνε να εκτιμήσουν και να γνωρίσουν από κοντά τους ήρωες λευτερωτές του τα θρυλικά ανταρτόπουλα του ΕΛΑΣ. Να τα ιδούν και να εκτιμήσουν αν είχαν κάποια σχέση με την αλήθεια οι ισχυρισμοί του Χριστόφιλου του Μπένου του Στούπα και του Μπερσή και όλων των άλλων προδοτοφασιστών που τους εξαπατούσαν με τον πιο ξετσίπωτο τρόπο, παρασταίνοντες τους ήρωες μαχητές μας σαν κοινούς εγκληματίες……Ο διοικητής του 9^ου Συντάγματος Κλάπας, με τον υπολοχαγό Μπασακίδη και λίγους άνδρες ο καθένας, κάνουν εξόρμηση για το οχυρό και εξουδετερώνουν τις εχθρικές δυνάμεις. Οι δυό τους είναι οι ήρωες της ημέρας. Ο καπετάνιος του 8^ου Κανελλόπουλος με τρία τραύματα συνέχισε τη μάχη στην πρώτη γραμμή….Τον ίδιο ηρωισμό επέδειξε και ο Διοικητής του 8^ου Συντάγματος σ. Σωτήρης Ρουμπέας….Την επιχείρηση διεύθυνε η Ταξιαρχία. Ο επιτελάρχης της Ταξιαρχίας Σταύρος Νικολόπουλος, η στρατιωτική αυτή φυσιογνωμία με την ψυχραιμία που τον διακρίνει, ο δοξασμένος μας Ωρίων και ο αφανής ήρωας και δημιουργός στην Πελοπόννησο σ. Γιάννης Μπράβος, η Ακρίτας, όλοι τους άγρυπνοι απ΄την αρχή της μάχης μέχρι το τέλος στάθηκαν οι φωτεινοί καθοδηγητές στην επιχείρηση για το Μελιγαλά. Εξαιρετικές υπηρεσίες πρόσφερε και ο σ. Αργύρης Καραγιαννάκος που είχε οργανώσει πλήρες τηλεγραφικό δίκτυο…ΣΤΟ ΜΕΛΙΓΑΛΑ ΕΦΘΑΣΑΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ 11OY ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Ο ΘΡΥΛΙΚΟΣ ΑΡΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΙΠΠΕΙΣ ΤΟΥ».

Ο Αριστερός συγγραφέας Παντελής Μουτουλάς περιγράφει την μάχη από την πλευρά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ (ΚΚΕ) [2], αν και δεν αναφέρει την παρουσία του Άρη Βελουχιώτη στον Μελιγαλά. Η παρουσία του Βελουχιώτη στον Μελιγαλά είναι σημαντική, αφού αυτός διέταξε την οδυνηρή εκτέλεση των αιχμαλώτων και των οικογενειών τους. Για τον λόγο αυτό η αριστερή ιστοριογραφία προσπάθησε απεγνωσμένα να εξαφανίσει τα ίχνη της παρουσίας του Βελουχιώτη στον Μελιγαλά μεταξύ 15^ης και 17^ης Σεπτεμβρίου που πραγματοποιήθηκαν οι εκτελέσεις. Γράφει ο Π. Μουτουλάς.

«.. στην μάχη του Μελιγαλά από πλευράς ΕΛΑΣ πήραν μέρος τα τρία τάγματα του 9^ου Συντάγματος, και το 1^ο Τάγμα του 8^ου Συντάγματος υπό την διοίκηση του λοχαγού Κώστα Κανελλόπουλου από την Καλλιρρόη (Μπούγα), ο οποίος είχε μετατεθεί την άνοιξη του 1943 στη Λακωνία και το ανεξάρτητο απόσπασμα της άνω Μεσσήνης με πενήντα άνδρες. Από το απόγευμα της δεύτερης μέρας της μάχης μετείχε και μία διμοιρία του 11^ου Συντάγματος με επικεφαλής τον Μήτσο Γιαννακούρα η Πέρδικα από το Βάγκου της Μεγαλόπολης. Στην μάχη μετείχαν και μερικοί μαχητές των εφεδρικών δυνάμεων της περιοχής. Η συνλική δύναμη του ΕΛΑΣ ανήλθε σε 1200 άνδρες το πολύ. Ο οπλισμός αποτελείτο απόένα κανόνι των 10,5 χιλ χωρίς βάση, ένα αντιαρματικό Πυροβόλο, (χειριστής ο Λοχαγός του Πυροβολικού Κ. Καλλογερόπουλος από το Νεωχώριον Μεσσηνίας), δύο πολυβόλα θέσεως, καθώς και 50-60 οπλοπολυβόλα, τα περισσότερα Ιταλικά Μπρέντα, μερικά Μπρεν και μερικά μυδράλια. Με τον οπλισμό αυτό σε κάθε λόχο αναλογούσαν 5-6 μεγάλα όπλα. Η δύναμη των Ταγμάτων Ασφαλείας σε στρατιώτες και αξιωματικούς ανέρχονταν σε 1000,από τους οποίους 800 του Μελιγαλά, 100-200 που ήλθαν δύο μέρες πρίν από το Κοπανάκι, και άλλοι τόσοι υπό την διοίκηση του ανθυπολοχαγού Νίκου Θεοφάνους και του Νομάρχη Μεσσηνίας Δημήτρη Περωτή που ήλθαν από την Καλαμάτα. Διέθεταν ένα πολυβόλο θέσεως και περίπου ισάριθμο αριθμό οπλοπολυβόλων με τους αντιπάλους τους. Οι ταγματασφαλίτες τοποθέτησαν τα οπλοπολυβόλα σε ημικυκλικά ταμπούρια στην Μάνδρα του Μελιγαλά και σε πολλά σπίτια γύρω από την κεντρική εκκλησία, τον Άγιο Λιά (Αη Λια), στο ρολόι του οποίου τοποθέτησαν το πολυβόλο για να ελέγχει όλη την περιοχή από ψηλά. Την παραμονή της μάχης τοποθέτησαν έξω από την οχύρωση, πίσω από τα δένδρα η πτυχώσεις του εδάφους, κουτιά από γάλα γεμάτα δυναμίτιδα.

Στην διαβούλευση για το σχέδιο επίθεσης πήραν μέρος από την ηγεσία της 9^ης Ταξιαρχίας ο καπετάνιος Γιάννης Μιχαλόπουλος η Ωρίων, ο διοικητής έφεδρος εκ μονίμων αντισυνταγματάρχης Πεζικού Παναγιώτης Κωστόπουλος και ο επιτελάρχης λοχαγός Σταύρος Νικολόπουλος. Από την ηγεσία του 9^ου Συντάγματος ο καπετάνιος Ναπολέων Παπαγιαννόπουλος, ο διοικητής του ταγματάρχης Ηλίας Κλάπας καθώς και ο ανθυπολοχαγός Πεζικού Θανάσης Καρδάσης, Κώστας Μπασακίδης, Σπύρος Νικολακόπουλος η Τσαρδακλής και Πυροβολικού Γιάννης Διακουμουγιαννόπουλος. Το κύριο τμήμα της επίθεσης ανέλαβε το 2/9 Τάγμα, με διοικητή το λοχαγό Πεζικού Τάσο Αναστασόπουλο η Κωλοπιλάλα. Παρατάχθηκ δυτικά του δρόμου Μελιγαλά-Ανθούσας. Κάλυπτετα Κυπαρίσσια του Μπούτου στον σημερινό οικισμό Λάκκα Κούκια, καθώς και τις Ψυχαρέικες ράχες, έκανε κάμψη προς τα βόρεια και έφθανε στο δρόμο Μελιγαλά-Νεοχωρίου, πιο κάτω από τα Ρεκέικα. Παραταγμένο βόρεια του δρόμου το 3/9 κάλυπτε το μέτωπο του προφήτη Ηλία , τον Άη Θανάση στους Βορειοανατολκούς πρόποδες του Άη Λιά, τα σπίτι του Μαράκα και του Δημήτρη Σμυρνή και τα Δεδέικα. Το 1/9 κάλυπτε το βέρειο μέτωπο του Μελιγαλάέως την διαστάβρωση του δρόμου προς την Μερώπη και το Ζευγολατιό-Διαβολίτσι, κοντά στον παλιό ναό των Ταξιαρχών. Στην ανατολική πεδινή πλευρά της πόλης , από τον δρόμο Μελιγαλά Μερώπης έως τον δρόμο Μελιγαλά Σκάλας ,περνώντας από τον σιδηροδρομικά σταθμό παρατάχθηκε το 1/8, ενώ το τμήμα ανάμεσα στους δρόμους Μελιγαλά –Σκάλας και Μελιγαλά-Ανθούσας έμεινε ακάλυπτο. Το κανόνι τοποθετήηκε στα υψώματα της Σκάλας και το χειριζόταν ο λοχαγός του Πυροβολικού Κώστας Καλογερόπουλος, ενώ το αντιαρματικό , που το έλεγαν τσάγκρα, διότι έριχνε μία-μία τις βολές όπως ο γκρας, τοποθετήθηκε στον λόφο με την ονομασία Νιχωρίτικη Βελανιδιά. Το σχέδιο προέβλεπε επίθεση στα σπίτια Μπούτου Λιότση στην Τσούμιζα, στα σπίτια Τσεκούρα Κατσιμπάρου, στα Μπειστέικα, κατόπιν διάτρηση της άμυνας των πολιορκουμένων στο σπίτι του Γιάννη Θεοφιλόπουλου, στα Ρεκκέικα, συνεπώς κόψιμο στα δύο της αμυντικής τους διάταξης, ώστε να βρεθεί το οχυρό του Άη-Λιά ανάμεσα σε δύο αντίθετα πυρά και να καταρρεύσει. Οι επιτιθέμενοι θα προσπαθούσαν να προωθηθούν από τα ακριανά σπίτια έως τα σπίτια που βλέπουν στην κεντρική πλατεία, πίσω από την βασική οχύρωση των ταγματασφαλιτών. Στόχος η εξουδετέρωση της αντίστασης τους το πολύ σε δέκα λεπτά. Εύστοχα αυτό το τμήμα της επίθεσης ανατέθηκε στο 2^ο τάγμα του Αναστασόπουλου με διοικητές λόχων τους Μπασακίδη, Γιάννη Κασά και Καρδάση, στους πιο ικανούς μαχητές του 9^ου Συντάγματος. Επικουρικό ρόλο θα έπαιζε η πυροβολαρχία του λοχαγού Κατούνα η οποία, όχι τυχαία, στάλθηκε εκεί με το 1/8, ίσως το πιο αξιόμαχο τάγμα του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο. Οι επιλογές φανερώνουν ότι η διοίκηση της 9^ης Ταξιαρχίας και ο Άρης Βελουχιώτης έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στην κατάληψη του Μελιγαλά.

[1] Νίκου Ζέρβη, «Καλαμάτα, Κατοχή Αντίσταση Απελευθέρωση», Καλαμάτα 2007, Τόμος 6ος.

[2] Παντελή Μούτουλα, «Πελοπόννησος 1940-1945, Η περιπέτεια της επιβίωσης του διχασμού και της απελευθέρωσης», Βιβλιόραμα Αθήναι 2004.